Meer dan 6.480.000 Cubanen bespraken op honderden vergaderingen het ontwerp van de nieuwe familiewet. En op zondag 25 september kunnen ze die per referendum al of niet goedkeuren. Zorgt Cuba straks weer voor een primeur?
BEKIJK DEZE VIDEO (4min) van Belly of the beast (Sp/Eng)
De ontwerptekst onderging verschillende wijzigingen, wat er op wijst dat er stevig gediscussieerd werd. De overheid, de partij en de middenveldorganisaties (vrouwen, jongeren, vakbonden …) sparen geen moeite om de Cubanen op te roepen om “sí” (ja) te stemmen, wat aangeeft dat het geen uitgemaakte zaak is.
Net als met de grondwet toont Cuba weer eens aan hoe het zijn bevolking bij zijn beleid betrekt en wat participatieve democratie betekent.
Cubaanse media hebben de ontwerpwet uitvoerig toegelicht. We sommen enkele essentiële punten op waaruit het inclusieve en billijke karakter van de voorgestelde nieuwe familiewet blijkt.
Verantwoordelijkheid in plaats van gezagLuis Palenzuela Paez, een vooraanstaande autoriteit inzake burgerlijk recht en familierecht en mee het ontwerp van het nieuwe wetboek opstelde, zegt dat het begrip ouderlijke verantwoordelijkheid, los van vooroordelen en kwaadwillige campagnes, recht doet aan de relatie die tussen familieleden hoort te bestaan.
Kinderen zijn vandaag heel anders dan de generatie van 1975, die vaak als objecten werden behandeld, zegt hij. De technologische en sociale ontwikkeling die we in de loop der jaren bereikten, verhief hen tot de rang van rechtspersonen, die meer en meer hun belangen kunnen doen gelden en respect afdwingen voor hun juridische autonomie.
Volgens Palenzuela Paez draagt het begrip “patria potestad” (ouderlijk gezag) de stempel van een deel van de somberste periode in de geschiedenis van de gezinsontwikkeling. De oorsprong ervan is de “pater familia” (vader), een figuur uit de oudheid van de Romeinse familie die over leven en dood beschikte voor de familieleden die hem ondergeschikt waren. Op grond van dit recht kon een vader straffeloos kinderen met lichamelijke gebreken doden, verkopen of afranselen. ”
Potestad”, betekent bevel, heerschappij, gezag, wat strijdig is met de bedoeling en de draagwijdte van de ouderlijke verantwoordelijkheid, die relaties in broederschap, eerbied en overleg voorstaat.
Het is dan ook geen toeval dat in het wetboek van het familierecht principes worden onderschreven als de gelijkheid van mannen en vrouwen, de verplichting van de ouders om hun kinderen emotionele stabiliteit te garanderen en bij te dragen tot de vrije ontwikkeling van hun persoonlijkheid in overeenstemming met hun capaciteiten, aanleg en roeping, benadrukt hij.
Betere beschermingHet nieuwe familierecht beschermt de belangen van ouderen (personen van 60 jaar en ouder, ongeacht hun geslacht) en van personen in een kwetsbare situatie (personen van wie de persoonlijke, familiale of relationele en sociaal-economische omgeving verzwakt is en die ten gevolge daarvan in een risicosituatie verkeren die tot sociale uitsluiting kan leiden).
De familiebetrekkingen zijn gebaseerd op waardigheid als hoogste waarde, en de beginselen die de grondslag vormen van de tekst (artikel 3) omvatten met name meer respect voor de wensen en voorkeuren van ouderen en gehandicapte personen, gelijkheid en non-discriminatie in de familiale omgeving, solidariteit, het streven naar geluk en respect.
Bovendien erkent de wet de rol van grootouders bij de intergenerationele overdracht van tradities, cultuur, opvoeding, waarden en emoties.
Tegen discriminatie en geweld
De nieuwe wet omschrijft wat discriminatie en geweld in de gezinskring inhouden, waarbij elk handelen of verzuim, met tot doel of gevolg uitsluiting of marginalisatie op grond van geslacht, gender, seksuele geaardheid, leeftijd, etnische afkomst, huidskleur, genderidentiteit, godsdienstige overtuiging, handicap, nationale of territoriale afkomst of eender welk onderscheid ten koste van de menselijke waardigheid, als discriminerend wordt beschouwd.
Huiselijk geweld kan tot uiting komen in verbale, fysieke, psychische, morele, seksuele, economische mishandeling of eigendomsmisbruik, verwaarlozing en verlating, of dat nu komt door handelen of door verzuim, direct of indirect. Alle gevallen van deze aard zijn onderworpen aan de urgentie van rechtsbescherming en eenieder die meent slachtoffer te zijn of op de hoogte is van zulke feiten, kan bescherming vragen voor de Gemeentelijke Rechtbank, die daartoe bevoegd is, via een civiele procedure (kort geding), los van de strafrechtelijke aansprakelijkheid.
De onzichtbaren krijgen rechtenHoewel de grondwet in artikel 81 het recht van eenieder onderschrijft om een gezin te vormen, ongeacht de daartoe gekozen organisatievorm, erkent het huidige wetboek de verbintenis van paren van hetzelfde geslacht niet, en wordt hun dus de mogelijkheid ontzegd hun rechten voor de rechter te doen gelden. Zelfs zij die hun hele leven samenwoonden waren onzichtbaar voor de wet.
Yamila Gonzalez Ferrer, vicevoorzitster van de Nationale Unie van Juristen van Cuba, zei in het televisieprogramma Familias dat de constitutionele tekst pleit voor daadwerkelijke gelijkheid zonder enige discriminatie op grond van geslacht of genderidentiteit, en dat het daarom van belang is een nieuwe gezinswet aan te nemen die de rechtsgang voor alle betrokkenen garandeert.
Het is niet billijk om een persoon te beperken op grond van zijn/haar seksuele geaardheid of het gezin dat hij/zij besloten heeft te stichten, zei ze, en ze gaf ook aan dat, in tegenstelling tot wat sommigen beweren, deze nieuwe reeks wetten geen afbreuk doen aan de rechten van degenen die ze altijd al hadden, maar deze rechten alleen uitbreidt tot de hele samenleving, als antwoord op het wettelijk mandaat dat door de meerderheid van de Cubanen in de grondwet is aangenomen.
Personen met een handicapEen ander nieuw element in het familiewetboek is het gebruik van meer passende terminologie om een stevigere garantie te bieden dat personen met een handicap hun rechten ten volle kunnen uitoefenen, op gelijke voet met anderen, overeenkomstig de internationale normen en artikel 89 van de Grondwet.
Tot de grondwettelijke rechten behoren dan ook die welke rechtstreeks verband houden met de bescherming van kwetsbare personen, zodat ze gemakkelijker ten volle van hun leven genieten in de samenleving en zich daar kunnen ontplooien.
Tot de rechten die in de nieuwe wet prevaleren en beschermd worden, behoren die welke verwijzen naar de volledige ontwikkeling van seksuele en reproductieve rechten in de sociale en gezinsomgeving, ongeacht de situatie van de persoon met een handicap, alsmede naar zijn zelfbeschikking, voorkeuren, onafhankelijkheid en gelijke kansen in het gezinsleven.
Ook de invoering van instellingen voor feitelijke voogdij en pleegzorg is het vermelden waard. Deze beogen een ruimere en efficiëntere ondersteuning van de gehandicapte persoon, door te trachten de persoon in zijn of haar gebruikelijke sociale omgeving te houden of in een gezinskring te integreren, door integratie te vergemakkelijken, met respect voor het recht om bij de familie te wonen, en internering te vermijden wanneer dit niet passend of gewenst is.
Nieuw is ook het Bureau van de gezinsbemiddelaar, een instelling die belast is met het beschermen, waarborgen van de uitoefening van hun rechten en het herstel van die rechten in geval van schending, ten behoeve van kinderen en adolescenten, gehandicapten, ouderen, slachtoffers van geweld of discriminatie in al zijn uitingsvormen, en elke andere persoon in een kwetsbare situatie in de gezinsomgeving.
Mantelzorgers en zorgCuba behoort momenteel tot de top drie van Latijns-Amerikaanse landen inzake vergrijzing van de bevolking, en volgens de prognoses komt het land in de nabije toekomst bovenaan de lijst te staan.
Specialisten beschouwen dit als een uitdaging voor het recht, aangezien het familiewetboek – dat sinds 1975 van kracht is – dit verschijnsel niet in zijn volle omvang zichtbaar maakt.
Leonardo Pérez Gallardo, doctor in de rechtswetenschappen en hoogleraar burgerlijk recht en notarieel recht aan de faculteit rechten van de universiteit van Havana, wees erop dat zo één van de schulden uit het verleden door het nieuwe familierecht wordt vereffend. De onlangs aangenomen norm van de Nationale Vergadering van de Volksmacht vergroot immers, in afwachting van het volksreferendum, de rechten van mantelzorgers.
Het erfrecht, waarin het nieuwe wetboek voorziet, “bevoorrecht de persoon die gedurende lange tijd de zorg voor de hulpbehoevende op zich nam en geeft zichtbaarheid aan de figuur van de verzorger, door hem of haar de verdiende legitieme plaats te geven”, benadrukte de specialist tijdens het televisieprogramma Familias. Zo kan iemand die voor een ouder zorgt, aanspraak maken op hulp van broers en zussen, ook financieel, en bij overlijden op het dubbele van het bedrag uit de nalatenschap.
Katholieke kerkIets meer dan de helft van de Cubanen noemt zich katholiek. De standpunten van de Katholieke Kerk zijn dus niet zonder betekenis. De Cubaanse bisschoppen hechten hun goedkeuring aan de verwerping van huiselijk geweld, de vaststelling van de rechten en de rechtsbescherming van grootouders en de zorg voor ouderen, gehandicapten en kwetsbaren werden als bijzonder positieve elementen van de tekst beschouwd. Andere redenen voor instemming komen voort uit de naleving van de Conventie voor de rechten van het kind, met name op het terrein van de zorg voor mensen in achterstandssituaties of voor zwangere vrouwen.
De bisschoppen wijzen vervolgens met nadruk op overige aspecten van de wet die niet stroken met de beginselen, waarden en religieuze overtuigingen van het Cubaanse volk. ”
Het is niet gunstig voor de Cubaanse familie om in onze wetgeving de criteria van de zogenaamde ‘genderideologie’ in te voeren, waarop vele voorstellen gestoeld zijn”, schrijven zij in een boodschap.
De mogelijkheid voor minderjarigen om, zonder toestemming van hun ouders, beslissingen te nemen met onomkeerbare klinische en chirurgische processen voor gevolg, die bepalend zijn voor existentiële of identiteitssituaties waarop zij niet zijn voorbereid, wordt eveneens verworpen. Andere kritieke punten die de bisschoppen naar voren brengen, betreffen de legale adoptie van kinderen door ouders van hetzelfde geslacht, de kunstmatige voortplanting voor paren van hetzelfde geslacht en de postmortem in-vitrofertilisatie. Ook “gezamenlijke zwangerschap”, waarbij een vrouw die een kind negen maanden draagt, op het moment van de geboorte dat kind aan anderen toevertrouwt, wordt niet als ethisch verantwoord beschouwd.
Het huwelijk tussen een man en een vrouw, dat de natuurlijke basis van het gezin is, kan niet worden vervangen of vervormd om plaats te ruimen voor andere wettelijk opgezette vormen, herhalen de bisschoppen. Wij zijn teleurgesteld dat deze en andere voorstellen die publiekelijk door de samenleving worden aangevochten, ongewijzigd in de wet blijven die nu aan een referendum wordt onderworpen”, schrijven ze. Ze vinden ook dat er te weinig tegensprekelijk debat is geweest.
Het is duidelijk dat het homohuwelijk een pijnpunt blijft, zeker in een machocultuur. De bisschoppen – en andere conservatieve krachten – hopen wellicht dat die cultuur ervoor zal zorgen dat dit een breekpunt zal vormen om de familiewet te laten goedkeuren.
De bisschoppen roepen de Cubanen op “een beroep te doen op het geweten en de verantwoordelijkheid van alle Cubanen, al dan niet gelovigen”, zodat zij bij het stemmen voor de geest houden wat hun geweten, geloof, overtuigingen en principes voorschrijven, “en daarbij niet alleen de huidige generatie voor ogen houden, maar ook de toekomstige generaties, en het geestelijke en materiële welzijn van alle Cubanen”.
De nieuwe familiewet (in het Cubaans “de wet op de families”, meervoud om de diversiteit van de gezinsvormen te onderstrepen) zal – althans op papier – voor een kleine revolutie in het gezinsleven zorgen. En al hebben de meeste Cubanen nu misschien wel andere kopzorgen, toch zal hun stem komende zondag heel belangrijk zijn.
Met de goedkeuring en vooral de toepassing van de nieuwe familiewet kan Cuba ook hier weer een voorbeeldrol spelen voor het hele continent en de wereld. Afwachten hoe de Cubanen daarover beslissen. Bronnen: Ronald Suáez Rivas, Agence Fides 13/9/2022Opmerkingen, vragen? Mail naar erwin@cubanismo.be