Vandaag net 53 jaar geleden werd Che geëxecuteerd in Bolivia. Niet voor niets herlanceren we op die verjaardag de campagne voor het toekennen van de Nobelprijs voor de vrede aan de Cubaanse medische brigades, die dit jaar hun solidariteit toonden tot in Italië.
Dat Che, eerder dan bevrijdingsstrijder, arts werd is bij het grote publiek minder bekend. Dat het kleine Cuba op het vlak van gezondheidszorg een wereldwijde uitblinker is en op het vlak van internationale solidariteit de absolute nummer 1, is zeker ook mee aan de figuur Che Guevara te danken.
We selecteren bij de 53 verjaardag van het eind van zijn leven daarom de ‘medische feiten’ uit de biografie van Che die Katrien Demuynck schreef en die je in 8 delen integraal kan lezen op onze site. In 1948, legt Ernesto Guevara die dan 20 jaar oud is examen af in de faculteit geneeskunde van de Universiteit van Buenos Aires. In maart slaagt hij voor de examens van het eerste jaar, in juni voor die van het tweede jaar, en in december voor die van het derde.
Op 1 januari 1950 onderneemt Ernesto Guevara zijn eerste trektocht. Hij doorkruist de noordelijke provincies van Argentinië op een fiets waarop hij een motortje monteert. Hij zet zijn universitaire studies verder en heeft vooral interesse voor het wetenschappelijk onderzoek naar allergie, astma, lepra en voedingsleer.
Terwijl hij verder studeert, werkt hij als verpleger op de handels- en petroleumschepen van de Argentijnse staatsrederij. Hij reist zo van het zuiden van Argentinië naar Brazilië, Venezuela en Trinidad.
In oktober 1951 beslist Ernesto een reis door Latijns-Amerika te ondernemen. Samen met zijn vriend Alberto Granado trekt hij in januari ‘52 op weg op een oude Norton 500 cc motorfiets. Bij hun aankomst in Valdivia, Chili publiceert een lokale krant een interview onder de titel ‘Twee dappere Argentijnse motorrijders op doortocht in Valdivia’. In Temuco wordt dat: ‘Twee Argentijnse experts in melaatsheid doorkruisen Latijns-Amerika per motorfiets’.
Op de avond van zijn 24ste verjaardag bevond Che zich in La Colonia de San Pablo in Peru, waar hij de rivier overstak om de lepralijders te bereiken.
Hij liep tussen zeshonderd lepralijders die in hutten in het oerwoud woonden en op hun eigen manier voor zichzelf zorgden. Che vond het niet genoeg te studeren en met hen te sympathiseren, hij wilde temidden van hen zijn om hun bestaan begrijpen. Het contact met arme en hongerige zieke mensen heeft hem veranderd. Hij stelde zich een nieuwe geneeskunde voor, met artsen die zoveel mogelijk mensen zouden helpen met preventieve zorg en die het publiek zouden bewustmaken van het belang van een goede hygiëne.14-15-16 juni 1954. Che ziet hoe Noord-Amerikaanse vliegtuigen Guatemala overvliegen en niet alleen militaire installaties maar ook arme volkswijken bombarderen. Op 18 juni maakt Che de putsch mee tegen de progressieve regering Arbenz, opgezet en uitgevoerd door de VS. Op 20 juni schrijft Che in een brief aan zijn moeder: “Deze aanvallen samen met de leugens van de internationale pers hebben de onverschilligen wakker geschud. Er heerst een strijdlustig klimaat. Ik heb me opgegeven als vrijwilliger voor de medische hulpdiensten en heb me ingeschreven in de jongerenbrigade om een militaire opleiding te krijgen en te gaan naar waar nodig is.”Een paar jaar later trad Che als arts toe tot de 26 juli-beweging van Fidel Castro en was hij een van de eenentachtig mannen aan boord van de Granma die op 2 december 1956 in Cuba aanmeerde.
Don Fitz (The Monthly Review) schreef recent een interessante long read over Che’s medische erfenis voor Cuba en de wereld. Enkele uittreksels:Revolutionaire GeneeskundeNa de overwinning van 1 januari 1959, die dictator Batista ten val bracht, werd Che’s droom van gratis gezondheidszorg als mensenrecht voor iedereen in de nieuwe Cubaanse grondwet vastgelegd. geneeskundeDe revolutionaire regering begreep de tekortkomingen van losgekoppelde sociale systemen, en dat bracht haar ertoe ziekenhuizen en klinieken in afgelegen delen van het eiland te bouwen, terwijl ze tegelijkertijd de crises van analfabetisme, racisme, armoede en huisvesting begon aan te pakken. Cuba renoveerde zijn ziekenhuizen in 1964 en 1974 om gemeenschappen en patiënten dichter bij elkaar te brengen. In 1984 introduceerde Cuba teams van artsen en verpleegkundigen die in de wijken wonen waar ze werken (consultorios).
Toen de VS steeds agressiever werden, organiseerden de Cubanen in 1960 de comités voor de verdediging van de revolutie (CDR) om hun land te verdedigen. Die comités zijn voorbereid om bij een naderende orkaan ouderen, gehandicapten, zieken en geesteszieken naar een hoger gelegen terreinen te brengen, zodat de nationale gezondheidszorg en kwesties in verband met het vijandige buitenland aan elkaar kunnen worden gekoppeld, een koppeling die al in de hele geschiedenis van Cuba heeft gespeeld.
Aangezien de Cubaanse medische revolutie gebaseerd was op de uitbreiding van de medische zorg tot buiten de grote steden en tot de plattelandsgemeenschappen die deze hulp het hardst nodig hadden, duurde het niet lang voor die hulp naar andere landen werd uitgebreid. De revolutionaire regering stuurde na een aardbeving in 1960 artsen naar Chili, en in 1963 een medische brigade naar Algerije, dat vocht voor zijn onafhankelijkheid van Frankrijk. Die acties hebben de weg gebaand voor de internationale medische hulp van het land, die in de loop van de decennia verder ontwikkelde en nu ook bij de aanpak van de COVID-19-pandemie uitgezonden wordt.
Wereldwijde solidariteit in tijden van COVID-19Misschien wel het meest cruciaal element van Cuba’s medische internationalisme tijdens de COVID-19-crisis was het gebruik van haar decennialange ervaring als model voor hoe het virus kan aangepakt worden met een humaan en efficiënt plan. Verantwoordelijken voor de volksgezondheid over de hele wereld hebben zich laten inspireren door de acties van Cuba.
Dit is wat Che Guevara in 1951 voor ogen had. Decennia voordat COVID-19 van persoon tot persoon werd doorgegeven, werd de visie van Che visie van dokter tot dokter doorgegeven. Of misschien deelden velen hun eigen visies wel zo breed dat Cuba na 1959 revolutionaire geneeskunde bracht waar het maar kon. Het is niet Che die de complexe werking van het huidige Cubaanse medische systeem heeft ontworpen. Maar hij werd gevolgd door verzorgers die voortborduurden op zijn basisontwerp. Op bepaalde momenten in de geschiedenis zien duizenden of miljoenen mensen gelijkaardige dromen van een andere toekomst. Als hun ideeën zich breed genoeg verspreiden in een tijd waarin sociale structuren uiteenvallen, dan kan een revolutionair idee een materiële kracht worden in de opbouw van een nieuwe wereld.